Naxçıvan Muxtar Respublikası

Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan 1924-cü ildə muxtariyyət statusu qazanıb. 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və 1998-ci il dekabrın 29-da qəbul olunmuş Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. Muxtar dövlətin 45 nəfərdən ibarət parlamenti və hökuməti vardır. Konstitusiyaya əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali vəzifəli şəxsidir.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisi 5,5 min kvadratkilometr, əhalisi 463 min nəfərdir (01.01.2022). Naxçıvan Muxtar Respublikası paytaxt Naxçıvan şəhərindən və 7 inzibati rayondan təşkil olunub. 6 şəhəri, 9 qəsəbəsi, 203 kəndi vardır.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının sərhəddi Türkiyə Respublikası ilə 15 kilometr, İran İslam Respublikası ilə 204 kilometr, Ermənistanla 246 kilometr təşkil edir.         

Naxçıvan Muxtar Respublikası Zaqafqaziya yaylasının cənub-şərqində yerləşir. Dəniz səviyyəsindən orta yüksəkliyi 1450 metrdir. 11 iqlim tipinin 9-u muxtar respublika ərazisində mövcuddur.

Muxtar respublika ərazisinin çox hissəsini Kiçik Qafqazın Zəngəzur və Dərələyəz dağ silsilələri əhatə edir. Ən hündür zirvəsi Qapıcıq dağıdır (3904 m). Ərazinin üçdə bir hissəsini Arazboyu düzənliklər təşkil edir. 200-dən çox mineral su bulağı, 400-ə qədər böyük və kiçik çayı vardır. 

Naxçıvan Muxtar Respublikasında Azərbaycanın nadir fauna və florası məskunlaşmış və onlar xüsusi mühafizəyə alınmışdır. Muxtar respublikanın təbiəti, flora və faunası qorunur. Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri muxtar respublika ərazisinin 28 faizini təşkil edir.    

Naxçıvan ərazisinin əlverişli coğrafi mövqeyi və təbii sərvətlərlə zənginliyi səbəbindən insanlar ən qədim dövrdən burada məskunlaşmış və özünəməxsus mədəniyyət yaratmışlar. Bu ərazi Yaxın Şərqdə meydana çıxan bir çox mədəniyyətlərin - Eneolit, Kür-Araz və Boyalı qablar mədəniyyətinin əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. Naxçıvan ərazisində Qazma, Kilit, Ərməmməd mağaraları, I Kültəpə, Ovçular təpəsi, Xələc yaşayış yerləri, Gəmiqaya abidələri, Oğlanqala, Çalxanqala kimi qala-şəhərlər və müdafiə istehkamları ən qədim dövrdən insanların burada yaşadığını təsdiq edir. 

Muxtar respublika ərazisi tarixi abidələrlə zəngindir. XII əsrdə tikilmiş Yusif Küseyir oğlu, Möminə xatın, Gülüstan, Qarabağlar türbələri dünya əhəmiyyətli tarix-memarlıq abidələridir. Əlincəqala, Naxçıvanqala kimi tarixi abidələri qəhrəmanlıq simvoludur. 5 min illik şəhər mədəniyyətinə malik olan Naxçıvan şəhəri 2018-ci il üçün İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı seçilmişdir.

Qədim tarixi və abidələri, müasir inkişafı, zəngin mədəniyyəti və təhlükəsiz həyat şəraiti muxtar respublikada turizmin inkişafına səbəb olan amillərdəndir.

Naxçıvanın ən qədim tarixə malik abidələri içərisində “Əshabi-Kəhf Ziyarətgahı” Dini-Mədəni Abidə Kompleksinin xüsusi yeri vardır. “Əshabi-Kəhf”dən “Quran”ın “Əl-kəhf” (“Mağara”) adlı 18-ci surəsində ayrıca bəhs olunması bu qədim ziyarətgahın islamaqədərki dövrdə də tanınmasının və məşhurlaşmasının daha bir sübutudur.

Naxçıvan şəhərinin cənubunda Nuh peyğəmbərin məzarüstü türbəsi ucalır. Təxminən 7500 il bundan əvvəl baş vermiş ümumdünya daşqını zamanı Nuh və ona iman gətirənlərin gəmisi ilk dəfə Naxçıvanda quruya çıxmış və insanlar burada məskən salmışlar. Təsadüfi deyil ki, “Naxçıvan” sözü “Nuh tərəfdarlarının çıxdığı yer” mənasını verir. Bundan əlavə muxtar respublika ərazisindəki imamzadələr və pirlər də turistlərin ziyarət etdiyi məkanlardandır.

Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində müalicə turizmi də geniş yayılıb. Duzdağ Fizioterapiya Mərkəzi 1979-cu ildən fəaliyyət göstərir. Dəniz səviyyəsindən 1173 metr hündürlükdə yerləşən mərkəz 250 çarpayılıqdır. Mərkəzin yeraltı şöbəsi Naxçıvan şəhərindən 12,2 km aralıda yerləşir. Bronxial astma, allergik-infeksion peredastma, xroniki bronxit, polinozlardan əziyyət çəkən xəstələr Duzdağ Fizioterapiya Mərkəzində şəfa tapırlar. Culfa rayonunun 15 kilometr şimal-şərqində olan Darıdağ arsenli su müalicəxanasının termal suyu dəri xəstəlikləri üçün unikal müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Qeyd olunan müalicəxanalarda tibbi yardım göstərməyə geniş şərait və imkanlar vardır. 

“Şorsu” müalicəvi vulkan palçığı  revmatizm, revmatoid artrit, poliartrit, fəqərə osteoxondrozu, deformasiyaedici osteoartroz, psoriatik artrit, bexterev xəstəliyi, miozit, bursit, radikulit, nevrit, nevralgiya, sonsuzluq, trofiki xora kimi xəstəliklərdə üstün müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Aptek şəbəkələrində təklif olunan bu palçıqla müalicə applikasiya, tampon və ümumi palçıq vannası formasında həyata keçirilir.

Muxtar respublika ərazisi mineral bulaqlarla da zəngindir. Naxçıvanın  “Badamlı”, “Sirab”, “Darıdağ” kimi mineral suları mədə-bağırsaq və digər  xəstəliklərin müalicəsində əhəmiyyətlidir. Həzm yollarının iltihabı, xroniki qastrit, enterit, kolit, mədə və onikibarmaq bağırsağın yaraları, qaraciyər, öd kisəsi, böyrək, ürək, diabet, xəstəlikləri, maddələr mübadiləsinin pozulması, piylənmə zamanı tətbiq edilən bu mineral sular tez bir zamanda müsbət nəticə verir.

Naxçıvanın zəngin mətbəxi dillər əzbəridir. Naxçıvan mətbəxi bozbaş, çölmək pitisi, bozartma, çığırtma, dolma, kabab, xaş, əriştə, umac və sair ilə məşhurdur. Naxçıvan mətbəxində əriştə aşı, umac aşı, buğda unu və düyü unundan hazırlanmış halvalar, xəşil, quymaq kimi xəmir xörəkləri də turistlərə təklif olunur. Naxçıvanda lülə kabab, tikə kabab, basdırma kabab, tava kabab, saciçi və sair kabab növləri bişirilir.  Naxçıvanın göl və dağ çaylarında müxtəlif növ balıqlar yaşayır və Naxçıvan mətbəxində balıq yeməkləri – balıq kababları, qızartmaları, balıq basdırması hazırlanır. Naxçıvan mətbəxi cürbəcür şərbətlər, meyvə şirələri, şorabalar, salatlarla da zəngindir. Adətən yeməkdən sonra süfrəyə müxtəlif şirniyyatlar, mürəbbələrlə çay verilir.  Naxçıvanın özünəməxsus şirniyyatlarından Ordubad qayqanağı və paxlavası, şəkərbura, növbənöv kətələr, bükmələr və sair geniş yayılıb. 

Naxçıvanın ekoloji təmiz havası, günəş şüasının bolluğu və digər amillərin nəticəsidir ki, bu torpağın yetirdiyi meyvə, tərəvəz və digər məhsullar öz dadı və keyfiyyəti ilə fərqlənirlər.

Gözəl təbiəti, şəfalı bulaq suları, qədim və bənzərsiz tarixi abidələri, müasir şəhər infrastrukturu, bankçılıq və hotelçilik xidmətləri ən yüksək səviyyədə olan Naxçıvan Muxtar Respublikası dünyanın dörd bir yanından gələn turistlərə məmnuniyyətlə ev sahibliyi edir.